بزرگنمايي:

سیاست و بازاریابی - زومیت / کسانی که عادت دارند هر روز آب بسته‌بندی‌شده در بطری‌های پلاستیکی مصرف کنند، بدون آنکه بدانند، میلیون‌ها ذره ریز پلاستیک را وارد بدن خود می‌کنند.
افرادی که هر روز آب معدنی بسته‌بندی‌شده می‌نوشند، ناخواسته مقدار زیادی پلاستیک بسیار ریز را وارد بدن خود می‌کنند. پژوهشی تازه نشان می‌دهد این افراد، هر سال حدود ۹۰ هزار ذره میکروپلاستیک بیشتر از افرادی که از این بطری‌ها استفاده نمی‌کنند، می‌بلعند.
بازار
ماجرای کشف اخیر از سفری تفریحی آغاز شد. سارا ساجدی، زمانی که به جزیره «فی‌فی» در تایلند سفر کرده بود، ابتدا محو زیبایی‌های دریای آندامان شد. اما وقتی به ساحل نگاه کرد، تصویر دیگری دید: شن‌های سفید پوشیده از زباله‌های پلاستیکی که بخش بزرگی از آن‌ها بطری‌های آب بودند. همین تضاد میان طبیعت بکر و زباله‌های انسانی، نقطه عطفی در زندگی او شد.
ساجدی قبلاً سال‌ها در دنیای کسب‌وکار فعالیت کرده و هم‌بنیان‌گذار یک شرکت نرم‌افزاری زیست‌محیطی بود. او همیشه به کاهش زباله علاقه داشت، اما آنچه در آن ساحل دید، باعث شد به این نتیجه برسد که مشکل اصلی فقط مدیریت زباله نیست، بلکه خودِ مصرف بی‌رویه است. همین نگاه، او را به مسیر پژوهش علمی کشاند.
ساجدی در دوران دکتری خود در دانشگاه کنکوردیا در کانادا، تصمیم گرفت اثر بطری‌های پلاستیکی بر بدن انسان را به‌طور جدی بررسی کند. او بیش از ۱۴۰ مقاله علمی منتشرشده در این زمینه را مرور کرد. نتیجه این بررسی گسترده نشان داد انسان‌ها به‌طور متوسط سالانه بین ۳۹هزار تا ۵۲هزار ذره میکروپلاستیک از طریق غذا و آب آشامیدنی وارد بدن خود می‌کنند. اما این عدد برای افرادی که هر روز آب معدنی بسته‌بندی‌شده می‌نوشند، به‌مراتب بالاتر می‌رود: نزدیک به ۹۰هزار ذره اضافی در سال.
افرادی که هر روز آب بطری‌ می‌نوشند، سالانه مقدار زیادی میکروپلاستیک وارد بدن خود می‌کنند و این میزان به‌مراتب بیشتر از افرادی است که آب بطری نمی‌نوشند
به‌گفته‌ی ساجدی، نوشیدن آب از بطری پلاستیکی در شرایط اضطراری مثلاً زمانی که به آب سالم دسترسی نیست، می‌تواند قابل‌قبول باشد. اما او تأکید می‌کند که این کار نباید به عادت تبدیل شود. حتی اگر اثرات فوری و آشکاری بر سلامت دیده نشود، نگرانی اصلی آسیب‌های مزمن و بلندمدتی است که می‌تواند سال‌ها بعد خود را نشان دهند.
میکروپلاستیک‌ها ذرات بسیار ریز پلاستیکی هستند که اندازه‌شان از حدود یک میکرومتر (یعنی یک‌هزارم میلی‌متر) تا پنج میلی‌متر متغیر است. نانوپلاستیک‌ها حتی از این هم کوچک‌ترند و اندازه‌ای کمتر از یک میکرومتر دارند. این ذرات آن‌قدر ریزند که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند، اما در طول چرخه عمر بطری‌های پلاستیک، از مرحله تولید گرفته تا نگهداری، حمل‌ونقل و حتی فرسودگی و تجزیه، به‌طور مداوم آزاد می‌شوند.
نور خورشید، تغییرات دما و حتی فشارهای فیزیکی ساده مانند فشردن بطری، می‌تواند باعث جداشدن ذرات میکروسکوپی از دیواره پلاستیک شود. تفاوت مهم این ذرات با بسیاری از پلاستیک‌های دیگر این است که میکروپلاستیک‌های حاصل از بطری‌ها مستقیماً همراه با آب نوشیده می‌شوند، نه از طریق زنجیره غذایی. همین موضوع باعث شده نگرانی‌های جدی‌تری درباره آن‌ها مطرح شود.
ذرات ریز پس از ورود به بدن می‌توانند از دیواره‌های دستگاه گوارش عبور کنند و وارد جریان خون شوند. از آنجا، احتمال رسیدنشان به اندام‌های حیاتی وجود دارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد حضور این ذرات می‌تواند واکنش التهابی مزمن در بدن ایجاد کند و سلول‌ها را در معرض «استرس اکسیداتیو» قرار دهد؛ وضعیتی که تعادل شیمیایی سلول‌ها را به هم می‌زند. چنین فرآیندی ممکن است به اختلال در سیستم هورمونی، کاهش توان باروری، آسیب به دستگاه عصبی و حتی افزایش خطر برخی انواع سرطان منجر شود.
شناسایی و اندازه‌گیری میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها چالش علمی بزرگی است. روش‌های مختلفی برای این کار وجود دارد، اما هیچ‌کدام کامل نیستند. برخی ابزارها می‌توانند ذرات بسیار کوچک را تشخیص دهند، اما نمی‌توانند بگویند این ذرات دقیقاً از چه نوع پلاستیکی ساخته شده‌اند. در مقابل، بعضی روش‌ها ترکیب شیمیایی را مشخص می‌کنند، اما کوچک‌ترین ذرات را شناسایی نمی‌کنند.
مشکل دیگر، هزینه بالای دقیق‌ترین تجهیزات است. این دستگاه‌ها بسیار گران‌اند و در دسترس همه مراکز پژوهشی جهان قرار ندارند. به گفته ساجدی و همکارانش، همین محدودیت فنی باعث شده پژوهش‌ها در کشورهای مختلف به‌سختی با هم قابل مقایسه باشند و تصویر جهانی و یکدستی از میزان واقعی آلودگی پلاستیکی در بدن انسان شکل نگیرد.
پژوهشگران هشدار می‌دهند که برای تأمین آب آشامیدنی سالم، به جای تکیه بر بطری‌های پلاستیکی، باید راه‌حل‌های پایدار و ایمن‌تری پیدا کرد
در حالی که بسیاری از دولت‌ها در سراسر جهان در حال تدوین قوانینی برای کاهش مصرف پلاستیک هستند، تمرکز این مقررات بیشتر بر اقلامی مانند کیسه‌های پلاستیکی، نی‌ها و مواد بسته‌بندی بوده است. بطری‌های پلاستیکی تقریباً از دایره نظارت جدی بیرون مانده‌اند.
هرچند برخی مناطق در آمریکا و کانادا گام‌هایی اولیه برای کنترل یا کاهش مصرف بطری‌های پلاستیکی برداشته‌اند، در مقیاس جهانی هنوز چارچوب قانونی منسجم و فراگیری وجود ندارد؛ در حالی که آلودگی پلاستیکی دیگر فقط بحرانی زیست‌محیطی نیست، بلکه به مسئله مهم سلامت عمومی تبدیل شده است.
دسترسی به آب آشامیدنی سالم، یکی از حقوق اساسی بشر به شمار می‌رود. اما پژوهشگران هشدار می‌دهند که در بلندمدت نمی‌توان به سامانه‌ای متکی بود که این نیاز حیاتی را از طریق بطری‌های پلاستیکی تأمین می‌کند. به‌جای آن، باید به‌دنبال راه‌حل‌های پایدارتر و ایمن‌تری بود که هم محیط‌زیست را کمتر آلوده کند و هم سلامت انسان را به خطر نیندازد.
پژوهش ساجدی و همکارانش در ژورنال Journal of Hazardous Materials منتشر شده است.