سیاست و بازاریابی - ایسنا / جایزه نوبل معتبرترین جایزه‌ای است که در حوزه‌های علمی به یک یا حداکثر سه دانشمند به پاس قدردانی از تلاش‌های آنها اهدا می‌شود و اکنون کمتر از یک هفته تا اهدای جوایز نوبل سال 2023 باقی مانده است.
جایزه نوبل یک جایزه معتبر جهانی است که سالانه در ماه اکتبر در رشته‌های فیزیک، شیمی، فیزیولوژی و پزشکی، ادبیات و صلح به افرادی تعلق می‌گیرد که بیشترین خدمت را به مردم کرده باشند. «آکادمی سلطنتی علوم سوئد» وظیفه انتخاب برنده جایزه نوبل در رشته‌های فیزیک و شیمی و «موسسه کارولینسکا» نیز وظیفه گزینش برنده جایزه نوبل در رشته فیزیولوژی و پزشکی را برعهده دارد.
نگاهی به تاریخچه بنیانگذاری جایزه نوبل
این جایزه ارزشمند در سال 1895میلادی به وصیت آلفرد نوبل، کارخانه‌دار و شیمیدان سوئدی و مخترع دینامیت، پایه‌گذاری شد. البته لازم به ذکر است که اولین نوبل در همان سال اهدا نشد و فرآیند اهدای جوایز نوبل از سال 1901 میلادی آغاز شد.
آلفرد نوبل شیمی‌دان، مهندس و مخترع سوئدی در خانواده‌ای که بیشتر اعضای آن مهندس بودند چشم به جهان گشود. او در سال 1894 کارخانه ذوب آهن بوفورز را خریداری کرد که به یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های صنایع نظامی تبدیل شد. او در طول زندگی ثروت زیادی به دست آورد که بخش عمده آن را از 355 اختراعش که مهم‌ترین آنها دینامیت بود کسب کرد.

در سال 1888، نوبل پس از خواندن آگهی ترحیم خود در یک روزنامه فرانسوی، با عنوان «تاجر مرگ مرده‌ است»، مات و مبهوت ماند. در واقع لودویگ، برادر او، فوت شده بود و آگهی ترحیم آلفرد، هشت سال زودتر چاپ شده بود. این آگهی، نوبل را مشوش کرد و این نگرانی را در او ایجاد کرد که پس از مرگ از او چگونه یاد خواهد شد. این موضوع الهام‌بخش نوبل شد تا وصیت خود را تغییر دهد. او وصیت‌نامه نهایی خود را یک سال قبل از مرگش در تاریخ 27 نوامبر سال 1895 امضا کرد. در کمال تعجب، در آخرین وصیت نوبل مشخص شده بود که از ثروت او برای اعطای جوایز به افرادی که در سالهای آینده در رشته‌های فیزیک، شیمی، فیزیولوژی یا پزشکی، ادبیات و صلح برای بشریت بهترین مزایا را به ارمغان می‌آورند، استفاده شود. نوبل 94 درصد از کل ثروت خود، یعنی 31 میلیون کرون(حدودا 186 میلیون دلار آمریکا در سال 2008) را به پایه‌گذاری اهدای پنج جایزه نوبل اختصاص داد. او در روز 10 دسامبر 1896، در سن 63 سالگی در ویلای خود در شهر سن ریمو کشور ایتالیا بر اثر خونریزی مغزی درگذشت.
طبق دستورالعمل‌های نوبل، هیئت نوبل نروژ برای اعطای جایزه صلح تاسیس شد که اعضای آن اندکی پس از تایید وصیت نامه در آوریل 1897 مشخص شدند.
پس از آن کمی بعد دیگر سازمان‌های اهدا کننده جوایز تعیین شدند. در روز هفتم ژوئن موسسه کارولینسکا، روز نهم ژوئن آکادمی سوئد و در روز 11 ژوئن فرهنگستان پادشاهی علوم سوئد معرفی شدند. چهار هیئت مخصوص اعطاء جایزه که تحت اساسنامه بنیاد نوبل فعالیت می‌کنند عبارت‌اند از:
فرهنگستان پادشاهی علوم سوئد که وظیفه انتخاب برنده جایزه نوبل در رشته‌های فیزیک و شیمی را برعهده دارد.
فرهنگستان پادشاهی علوم سوئد وظیفه انتخاب برنده «جایزه علوم اقتصادی بانک مرکزی سوئد به یاد آلفرد نوبل» که به جایزه نوبل اقتصاد شناخته می‌شود را نیز برعهده دارد.
آکادمی سوئد وظیفه انتخاب برنده جایزه نوبل در رشته ادبیات را برعهده دارد.
انستیتوی کارولینسکا وظیفه گزینش برنده جایزه نوبل در رشته فیزیولوژی و پزشکی را برعهده دارد.
کمیته نوبل نروژ وابسته به استورتینگ(پارلمان نروژ) که انتخاب برنده جایزه صلح را بر عهده دارد.
البته لازم به ذکر است که جایزه نوبل اقتصاد جزو جوایز نوبل به حساب نمی‌آید. زیرا این جایزه بخشی از جوایز پنج‌گانه نوبل که بر پایه وصیت آلفرد نوبل پایه‌گذاری شد، نیست.
در سال 1968 بانک مرکزی سوئد(Sveriges Riksbank)، جایزه علوم اقتصادی را به یاد آلفرد نوبل پایه‌گذاری کرد. اساس این جایزه، کمک‌های مالی بانک مرکزی سوئد به بنیاد نوبل به مناسبت سیصدمین سالگرد تأسیس بانک در سال 1968 است. اولین جوایز نوبل علوم اقتصاد در سال 1969 به راگنار فریش و یان تینبرگن اهدا شد.
 شاید از خود بپرسید چرا ریاضیات در میان جوایز نوبل جایی ندارد که در جواب باید گفت مدال فیلدز به عنوان معتبرترین جایزه در رشته ریاضیات را می‌توان نوبل ریاضی دانست. این جایزه هر چهار سال یک بار به دانشمندان این حوزه تقدیم می‌شود.
جوایز نوبل 2023 چه زمانی اعلام می‌شود؟

نوبل پزشکی سال 2023 در روز دوم اکتبر(دوشنبه 10 مهر) اهدا می‌شود.
نوبل فیزیک سال 2023 در روز سوم اکتبر(سه‌شنبه 11 مهر) اهدا می‌شود.
نوبل شیمی سال 2023 در روز چهارم اکتبر(چهارشنبه 12 مهر) اهدا می‌شود.
سایر نوبل‌های ادبیات و صلح نیز به ترتیب در روزهای پنجم اکتبر(پنجشنبه 13 مهر) و ششم اکتبر(جمعه 14 مهر) اهدا می‌شوند.
جایزه علوم اقتصادی نیز در نهایت در روز نهم اکتبر(17 مهر) اهدا می‌شود و مراسم اهدای جوایز نوبل خاتمه می‌یابد.
تاکنون چند جایزه اهدا شده است؟
بین سال‌های 1901 تا سال 2022 جایزه نوبل و جایزه علوم اقتصادی به یاد نوبل تاکنون 615 بار به 989 نفر و سازمان اهدا شده است. برخی از افراد بیش از یک بار موفق به دریافت جایزه نوبل شده‌اند که این موضوع تعداد برندگان را به 954 فرد و 27 سازمان می‌رساند.
کدام کشورها بیشترین نوبل را به خانه برده‌اند؟

در رتبه دوم بریتانیا قرار دارد که تا سال 2022 موفق به دریافت 138 نوبل شده است. این کشور دارنده 28 نوبل فیزیک، 37 نوبل پزشکی، 35 نوبل شیمی، 13 نوبل صلح، 11 نوبل اقتصاد و 14 نوبل ادبیات است. بریتانیا در سال 2022 سهمی در جوایز نوبل نداشت.
پس از بریتانیا، آلمان در رتبه سوم قرار دارد. این کشور تا سال 2022 موفق به دریافت 111 نوبل شده است.
آلمان نیز در سال 2022 جایزه‌ای دریافت نکرد. این کشور تاکنون 35 نوبل فیزیک، 34 نوبل شیمی و 25 نوبل پزشکی را از آن خود کرده است.
اولین برندگان نوبل چه کسانی بودند؟
جایزه نوبل فیزیک در سال 1901 به یک کشف درخشان اهدا شد.
در سال 1895 دانشمندان و مردم از دیدن تصاویری که درون دست انسان را نمایش می‌داد متحیر شدند. این تصاویر توسط یک پرتو اسرارآمیز و نامرئی ایجاد شده بود که بعدها توسط ویلهلم کنراد رونتگن(Wilhelm (Conrad Röntgen آلمانی کشف شد و پرتو ایکس نام گرفت. او در سال 1901 نوبل فیزیک را دریافت کرد.
جایزه نوبل شیمی سال 1901 یاکوبوس هنریکوس وانت‌هوف(Jacobus H. van ‘t Hoff) هلندی اهدا شد. او بررسی کرد چه چیزی باعث بالا آمدن شیره درخت بلوط و پژمرده شدن گیاهان می‌شود و توانست فشار اسمزی و اهمیت آن در زندگی گیاهان و جانوران را کشف کند.
جایزه نوبل پزشکی سال 1901 به پاس ساخت سلاحی در برابر بیماری و مرگ به امیل فون برینگ(Emil von Behring) اهدا شد. او درمانی برای بیماری دیفتری یافته بود که پیش از آن جان هزاران نفر را گرفته بود.
نکته قابل توجه در مورد برنده نوبل ادبیات آن سال این است که او در ابتدا می‌خواست مهندس شود. سالی پرودوم به دلیل ابتلا به یک بیماری چشمی تحصیلات خود در رشته مهندسی را رها کرد و به ادبیات و شعر رو آورد و در نهایت در سال 1901 موفق به دریافت اولین نوبل در این حوزه شد.
جایزه صلح آن سال نیز به هنری دونانت(Henry Dunant)، بنیان‌گذار کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، اولین جایزه صلح نوبل را با فردریک پاسی(Frédéric Passy)، صلح طلب پیشرو بین‌المللی در آن زمان به اشتراک گذاشت. از آن زمان تاکنون، صلیب سرخ سه بار جایزه صلح را دریافت کرده است.
نامزدهای نوبل چگونه انتخاب می‌شوند؟
کمیته‌های پنج‌گانه نوبل هر یک سه تا پنج عضو دارند که توسط هیئت مربوطه تعیین می‌شوند. هیچ‌کس نمی‌تواند خود را نامزد دریافت جایزه کند. کسانی که می‌توانند معرف نامزدهای جوایز نوبل باشند شامل برندگان سابق جوایز نوبل، اعضای هیئت اعطای جوایز، استادان برجسته دانشگاه‌ها، ناشرهای آثار، اعضاء برخی از سازمان‌های پارلمانی یا حقوقی بین‌المللی و کابینه‌ها هستند.
اسامی نامزدها تا پنجاه سال بعد اعلام نخواهد شد و افراد درگذشته را نیز نمی‌توان در لیست نامزدهای جوایز قرار داد.

برندگان چگونه انتخاب می‌شوند؟
برای مشخص شدن برندگان این جوایز نخست، کسانی که صلاحیت معرفی نامزدها را دارند فهرست نامزدهای خود را تا تاریخ یکم فوریه همان سال ارائه می‌دهند. سپس کمیته نوبل نروژ با بررسی فهرست نامزدها، فهرست کوتاه‌تری شامل 20 تا 30 نفر از میان آنها انتخاب می‌کند. در گام بعد گروهی از مشاوران نروژی و بین‌المللی گزارش‌هایی درباره‌ی نامزدهای لیست نهایی ارائه می‌دهند که اعضای کمیته نروژی با استفاده از این گزارش‌ها و دیگر مستندات تعداد نامزدها را به چندین نفر محدود می‌کنند.
تصمیم درباره‌ی برنده نهایی در آخرین جلسه کمیته گرفته می‌شود که معمولاً در اواخر ماه سپتامبر یا اوایل ماه اکتبر برگزار می‌شود. اگر اعضا به اجماع نرسند، رأی اکثریت به حساب می‌آید.
دریافت جایزه

برندگان طی مراسمی که در روز 10 دسامبر در سالروز درگذشت آلفرد نوبل در استکهلم جایزه خود را دریافت می‌کنند.
هر جایزه عبارت است از یک مدال طلا، یک دیپلم افتخار و مبلغ 10 میلیون کرون سوئد(اندکی بیش از یک میلیون یورو یا 1٫3 میلیون دلار آمریکا) است. اصولا اهدای این مبلغ با این هدف صورت گرفته که برندگان نوبل، به دور از فشار تامین هزینه‌ها، به کار و پژوهش خود ادامه دهند.
پیش از آن که نگاهی به برندگان نوبل سال گذشته داشته باشیم به بررسی چند نکته جالب در مورد این جایزه ارزشمند می‌پردازیم.
نکات جالبی در مورد جایزه نوبل

در تاریخ جوایزهای نوبل تنها چهار نفر موفق به دریافت دو نوبل شده‌اند که شامل ماری کوری با دریافت نوبل فیزیک برای کشف رادیواکتیویته در سال 1903 و نوبل شیمی برای انزوای رادیوم خالص در سال 1911 می‌شود. همچنین جان باردین برای اختراع ترانزیستور و همچنین نظریه ابررسانایی دو بار در سال‌های 1956 و 1972 نوبل فیزیک دریافت کرد. فردریک سانگر نیز برنده دو نوبل شیمی در سال‌های 1958 و 1980 برای کشف ساختار مولکولی انسلولین و توالی ویروس نوکلئید است. فرد دیگری که او نیز دو نوبل شیمی دریافت کرده کارل شارپلس است که این جایزه را در سال‌های 2001 و 2022 به دلیل کار دربارهٔ واکنش‌های اکسیداسون فعال شده توسط کاتالیزورهای کایرال و همچنین توسعه کلیک شیمی و شیمی بیواورتوگونال دریافت کرد.
تنها برادرانی که هر دو موفق به دریافت جایزه نوبل شدند یان تینبرگن و برادر کوچکترش نیکلاس تینبرگن هستند که به ترتیب نوبل اقتصاد و پزشکی دریافت کردند.
همچنین تاکنون دو نفر موفق به دریافت جایزه نوبل و اسکار شده‌اند. جورج برنارد شاو از ایرلند در سال 1925 جایزه ادبیات نوبل و در سال 1938 به خاطر بهترین بازی روی صحنه، جایزه اسکار را به خود اختصاص داد و ال گور آمریکایی که در سال 2007 نوبل صلح و در فوریه سال 2008 اسکار کارگردانی بهترین فیلم مستند را به دست آورد.
مراسم اهدای جوایز نوبل در سال 2020 به دلیل شیوع همه‌گیری کووید-19 لغو و این مراسم به صورت مجازی برگزار شد.
برندگان نوبل پزشکی، فیزیک و شیمی در سال 2022
نوبل پزشکی 2022
جایزه نوبل پزشکی سال 2022 به سوانت پابو، زیست‌شناس سوئدی و متخصص ژنتیک تکاملی به خاطر کشفیاتش درباره «ژنوم انسان تباران منقرض شده و تکامل انسان» تعلق گرفت. پابو از طریق پژوهش‌های پیشگامانه خود، به موضوعی به ظاهر غیرممکن دست یافت. این موضوع، تعیین توالی ژنوم نئاندرتال، یکی از خویشاوندان منقرض‌شده انسان امروزی بود. همچنین، او کشف هیجان‌انگیزی در مورد یک انسان‌تبار ناشناخته به نام دنیسووا(Denisova) را انجام داد.
نکته مهم این است که پابو دریافت که انتقال ژن از این انسان‌تباران منقرض‌شده به انسان خردمند پس از مهاجرت به خارج از آفریقا در حدود 70 هزار سال پیش رخ داده است. این انتقال باستانی ژن به انسان‌های امروزی، ارتباط فیزیولوژیکی دارد. به عنوان مثال، بر نحوه واکنش سیستم ایمنی بدن ما نسبت به عفونت‌ها تأثیر می‌گذارد.
پژوهش اساسی پابو باعث ایجاد یک رشته علمی کاملا جدید شد. دیرینه‌شناسی اکتشافات او با آشکار کردن تفاوت‌های ژنتیکی که همه انسان‌های زنده را از انسان‌های منقرض‌شده متمایز می‌کند، مبنایی را برای کشف آنچه که ما را منحصربه‌فرد می‌سازد، فراهم می‌کند.
پدر وی، کارل سونه دتلوف برگ‌اشتورم(Karl Sune Detlof Bergström) نیز 40 سال قبل برنده جایزه نوبل پزشکی 1982 شد. مادر سوانت، کارین پابو (Karin Pääbo) شیمیدان اهل استونی است.
نوبل فیزیک 2022
جایزه نوبل فیزیک سال 2022 به آلن اسپکت، جان اف کلازر و آنتون زیلینگر برای انجام آزمایش‌ها با فوتون‌های درهم‌تنیده، اثبات نقض نابرابری‌های بل و علم اطلاعات کوانتومی پیشگامانه اعطا شد.
نتایج آنها راه را برای فناوری جدید مبتنی بر اطلاعات کوانتومی هموار کرده است. آلن اسپکت، جان کلازر و آنتون زیلینگر با استفاده از آزمایش‌های پیشگامانه، پتانسیل بررسی و کنترل ذراتی را که در حالت‌های درهم‌تنیده هستند، نشان داده‌اند. اتفاقی که برای یک ذره در یک جفت درهم تنیده رخ می‌دهد، تعیین می‌کند که چه اتفاقی برای دیگری بیفتد، حتی اگر آنها از هم خیلی دورتر از آن باشند که روی یکدیگر مستقیما تأثیر بگذارند.
به عبارت دیگر، برندگان جایزه نوبل 2022 در رشته فیزیک، آزمایش‌های پیشگامانه‌ای را با استفاده از حالت‌های کوانتومی درهم‌تنیده انجام داده‌اند که در آن دو ذره حتی زمانی که از هم جدا می‌شوند، مانند یک ذره واحد عمل می‌کنند. توسعه ابزارهای آزمایشی برندگان جایزه نوبل فیزیک امسال، پایه و اساس عصر جدیدی از فناوری کوانتومی را بنا نهاده است.
نوبل شیمی 2022
جایزه نوبل شیمی سال 2022 به کارولین برتوزی، مورتن ملدال و کارل بری شارپلس به پاس تلاش‌هایشان برای توسعه ساختار عملکردی شیمی(شیمی کلیک) و شیمی بیواورتوگونال(bioorthogonal chemistry) اهدا شد.
جایزه نوبل شیمی 2022 در مورد آسان کردن فرآیندهای دشوار است. بری شارپلس و مورتن مدال نوبل شیمی 2022 را برای توسعه ساختار عملکردی شیمی(شیمی کلیک) و کارولین برتوزی به دلیل آنکه شیمی کلیک را به بعد جدیدی رسانده و شروع به استفاده از آن در موجودات زنده کرده است، دریافت کردند. شیمی کلیک(Click chemistry) عبارتی است که برای نخستین بار توسط کارل بری شارپلس در سال 2001 برای واکنش‌های با راندمان بالا اختصاص داده شد. بری شارپلس در سال 2001 نیز برنده جایزه نوبل شیمی شده بود.
به لحظه اعلام برندگان نزدیک می‌شویم
تنها پنج روز تا اعلام برندگان نوبل 2022 باقی مانده و این مراسم در استکهلم، سوئد و طبق همان اصولی که برای جوایز نوبل از سال 1901 وجود داشته، انجام می‌شود.